Hoogsensitieve kinderen begeleiden

Tekst: Brigitte Schellens voor Beter Begeleiden, het vakblad van LBBO.

Hoogsensitiviteit

Als je hoogsensitief bent, ben je extra gevoelig voor prikkels en denk je diep na hierover. Het gaat dan om dingen in je omgeving: je ziet subtiele nuances, hebt een radar voor de gevoelens van anderen, het valt je direct op als er iets anders is dan anders. Maar het kan ook om interne prikkels gaan: spanning voelt extra intens, nadenken kan piekeren worden. Omdat hoogsensitiviteit geen aandoening is, is er ook geen officiële diagnose. Het is een karaktereigenschap, net zoals je geduldig of muzikaal kan zijn. Het betekent dat je extra gevoelig bent.

Jadzia Jagiellowicz et al. (2011) ontdekten dat de hersenstructuur van hoogsensitieve personen anders is: er worden meer hersengebieden gebruikt en deze worden ook intensiever gebruikt. Hoogsensitieven merken meer op en denken daar vervolgens dieper over na. Er wordt steeds meer wetenschappelijk onderzoek naar hoogsensitiviteit gedaan, onder andere door professor Corina Greven van de Radboud Universiteit.

Hoe vaak komt het voor?

Eén op de vijf mensen is hoogsensitief. In een schoolklas zijn dat dus al gauw vijf of zes kinderen. Het komt evenveel voor bij mannen als bij vrouwen.

Wat merk je aan het kind?

Hoogsensitieve kinderen zijn empathisch. Ze pikken non-verbale signalen goed op, hebben het snel door als een ander zich niet prettig voelt en willen dan vaak helpen. Ze kunnen ook wijze uitspraken doen, waaruit blijkt dat ze diep hebben nagedacht over iets. Ze kunnen wat angstig zijn. En ze beoordelen eerst de situatie, voordat ze tot actie overgaan.
Hoogsensitieve kinderen kunnen gemakkelijker overprikkeld raken, omdat ze alles extra intens ervaren. Sommige kinderen uiten dit door heel druk te worden of te gaan huilen, anderen trekken zich juist terug om extra prikkels te voorkomen.

Wat zijn de gevolgen voor het leerproces?

Een hele dag op school kan erg druk zijn voor hoogsensitieve kinderen. Vaak doen deze kinderen op school hun best om mee te doen en zijn ze aan het eind van de dag thuis erg moe of verdrietig. Spannende gelegenheden, zoals feestdagen, kunnen soms te veel zijn. Veel hoogsensitieve kinderen huilen op hun verjaardag. Ook leuke prikkels kunnen namelijk te veel worden.
Bianca Acevedo et al. (2023) ontdekten dat hoogsensitieve mensen een beter geheugen hebben en meer informatie opnemen dan niet-hoogsensitieve mensen. Maar alleen als ze na het opnemen van de informatie rust inlassen. Dan wordt deze informatie beter gecategoriseerd en opgeslagen. Een vol dagprogramma is voor deze kinderen niet optimaal: ze hebben tussendoor meer pauze nodig om alles te verwerken.

Wat heeft het kind nodig van leraren en begeleiders?

Een hoogsensitief kind kan opbloeien in een vriendelijke omgeving. Een te strenge benadering van het kind zelf, of zelfs van de klasgenoten, geeft het een onveilig gevoel. Leraren en begeleiders moeten steeds kiezen of het kind gemotiveerd moet worden om iets te durven, of dat het beter is het kind met rust te laten. Belangrijk is hierbij of het kind al overprikkeld is of dat het nog weinig last van prikkels heeft.
Een hoogsensitief kind voelt het aan als er iets niet klopt. Het is belangrijk dat leraren en begeleiders authentiek zijn in hun benadering: zeg eerlijk wat er speelt, zodat het kind niet denkt dat het zijn eigen waarnemingen niet kan vertrouwen.
Hoogsensitieve kinderen kunnen niet te lang in een drukke omgeving zijn. Orde in de klas is belangrijk voor hen. Ook vinden ze het fijn van tevoren precies te weten wat ze kunnen verwachten, bijvoorbeeld bij een viering of een uitstapje.
Doe geen uitspraken als: ‘Iedereen doet het, dan kun jij het toch ook?’ Of: ‘Stel je niet aan.’ Het zelfbeeld van hoogsensitieve mensen is vaak wat lager, omdat ze geregeld anders reageren dan anderen. Hierdoor voelen ze zich dikwijls niet begrepen en vragen zij zich af of er iets mis is met ze.
Ouders van hoogsensitieve kinderen houden hun kind weleens thuis als ze merken dat het overprikkeld is en rust nodig heeft.

Dani van de Rijdt was negen toen ze het ‘Dani’s superduper-werkboek over hooggevoeligheid’ maakte. Daarin beschrijft ze haar ervaringen: ‘Ik had op school veel last van mijn buik en kon ’s avonds niet slapen. Toen mijn ouders op school vertelden dat het niet zo goed met me ging, waren de juffen erg verbaasd. “Dani is een leuke en vrolijke meid op school”, zeiden ze. Toen ging ik naar een coach en daar kwamen we erachter dat ik hooggevoelig ben. Ik voel heel snel hoe andere mensen zich voelen en dan wil ik graag helpen. Nu heb ik geleerd dat ik eerst goed voor mezelf moet zorgen, anders kan ik ook geen andere mensen helpen. Dat doe ik bijvoorbeeld door stevig te gaan staan en rustig in en uit te ademen. Dat vindt verder niemand gek. Als ik me thuis niet goed voel, ga ik tegen de deur of muur aanduwen. Dat kun je ook doen als je boos bent. Als ik ’s avonds naar bed ging, was het bijna altijd moeilijk. Dan kon ik niet slapen en wilde ik graag bij iemand zijn. Ik had geleerd om dan te kijken hoe mijn lijf voelde. Voelen mijn voeten goed? Even draaien en dan naar mijn benen. En zo door’ (pagina 4).

Literatuur

– Acevedo, B., Marhenke, R., Sachse, P., & Martini, M. (2023). Individual differences in sensory processing sensitivity amplify effects of post-learning activity for better and for worse. Scientific Reports, 13(1), 4451.
– Bergsma, E. (2016). Hoogsensitieve kinderen. Praktische leidraad voor ouders en professionals. Booklight.
– Intrabartolo, J., & Van Olphen, J. (2016). Draakje Vurig. Scrivo Media.
– Jagiellowicz, J., Xu, X., Aron, A., Aron, E., Cao, G., Feng, T., & Weng, X. (2010). The trait of sensory processing sensitivity and neural responses to changes in visual scenes. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 6(1), 38-47. https://doi:10.1093/scna/nsq001.
– Van de Rijdt, D., & Kemp, S. (2021). Dani’s superduperwerkboek over hooggevoeligheid. Scrivo Media.

Meer lezen?