Faalangst

Iedereen kijkt naar me. Het zou wel heel beschamend zijn als ik het nu niet meer wist. Nu maar hopen dat ik niet ga blozen. Ik ben hier eigenlijk ook helemaal niet geschikt voor. Net wist ik het nog. Zomaar wat gedachten die je kunt hebben op momenten dat het erop aan komt. Je staat even op de voorgrond, maar de grond onder je voeten lijkt wel weg te zakken. Je kunt er compleet van in paniek raken. Faalangst.

Helaas zijn hoogsensitieve mensen extra vatbaar voor faalangst. Dat heeft ermee te maken dat je je van nature verplaatst in het perspectief van de ander. Je ziet jezelf door de ogen van een ander, en met je kritische aanleg vermoed je al snel een negatieve kijk aan de andere kant. Illustrator Jelma Norbruis zegt op haar instagrampagina ‘hoogsensitief­leven’: ‘Ik probeer de laatste tijd wat meer van mezelf te laten zien, ook om mijn faalangst en onzekerheid aan te pakken. Soms voelt dat wel als een dingetje hoor, daar ben ik eerlijk in. Hoe meer mensen mij gaan volgen, hoe meer mensen ‘iets van je denken’. Positief of negatief. Ik hou me vast aan de gedachte dat die onzekerheid het voor mij al waard is als ik ook maar één iemand kan helpen. Ik probeer geregeld iets te doen wat ik spannend vind. Maar dat doe ik alleen als ik het zelf belangrijk vind, niet op aanraden van een ander.’

Je goed kunnen verplaatsen in een ander

Wat eigenlijk een positieve eigenschap is – je goed kunnen verplaatsen in een ander – heeft dus ook een schaduwkant. Mensen die zich niets aantrekken van wat een ander vindt, hebben minder last van faalangst. Hoogsensitieve mensen zijn wel erg empathisch, maar moeten dus uitkijken niet in de valkuil van faalangst te stappen.
Vaak vermoed je een negatieve kijk bij de ander, maar blijkt dit bij navraag helemaal niet te kloppen. Als iemand strak naar je kijkt, kan dit afkeuring betekenen. Maar het kan ook zijn dat iemand zich concentreert, buikpijn heeft of heel ergens anders is met zijn gedachten. Veel onzekerheid is dan gebaseerd op een onjuiste aanname. Maar het kan ook voorkomen dat je daadwerkelijk negatieve reacties krijgt. Het gekke is, dat als je tien positieve en één negatieve reactie krijgt, dat de negatieve reactie veel meer aandacht van je krijgt. Tien mensen vinden je goed en eentje niet: dan blijf je toch de negatieve reactie veel beter onthouden.

Erg gericht zijn op je omgeving kan faalangst in de hand werken

In één keer goed

Esther Bergsma heeft onderzoek gedaan naar hoogsensitieve kinderen. Gewoonlijk ligt het percentage kinderen met faalangst rond de 10%, maar bij hoogsensitieve kinderen ligt dit op 60%. In haar boek Hoogsensitieve kinderen zegt ze: ‘Hoogsensitieve kinderen hebben een intensere verwerking. Ze maken een inschatting van alle risico’s in een situaties. Ze mijden deze risico’s, omdat ze alles in één keer goed willen doen (de optimale-optie-ambitie). De angst om fouten te maken weerhoudt hen ervan (nieuwe) activiteiten te ondernemen.’ 
Dus behalve het grote empathisch vermogen dat HSP’s hebben, is ook hun diepe verwerking een reden voor faalangst. Ze zien meer wat er allemaal mis zou kunnen gaan en ook welke vervelende gevolgen dat zou kunnen hebben. Ze voelen een grote druk om het in één keer goed te doen. Dit in tegenstelling tot niet-HSP’s, die minder opmerken en sneller impulsief handelen.

De beste werknemers voelen zich het meest onzeker

Het hoort dus gewoon een beetje bij hoogsensitief zijn, om eerder faalangst te hebben. Terwijl het blijkt dat hoogsensitieve mensen bijvoorbeeld in hun werk juist erg gewaardeerd worden: ze zijn betrouwbaar, geven goed gefundeerde antwoorden, hebben hun werk op tijd af. De beste werknemers voelen zich het meest onzeker. Een rare tegenstelling, waar hoogsensitieve mensen zich best wel bewust van mogen worden. Anderen hebben vaak niet zo’n hoge standaard als jezelf, het is vaak niet nodig om heel goed te presteren. Het kost ook veel energie. 

Self-fulfilling prophecy

Het stomme met faalangst is, dat het self-fulfilling prophecy is. Omdat je bang bent, gaat het mis. Je vergeet dingen, je gaat blozen, het lukt niet meer, je stresssysteem slaat op hol. Je kunt er dus vreselijk veel last van hebben. Zo schrijft Mirjam naar HSP magazine: ‘Ik wil graag leren omgaan met mijn eigen struggles elke week weer bij de muziekles. Ik ben zenuwachtig voorafgaand aan de les, tijdens de les heb ik eerst trillende vingers en ben ik me hyperbewust van de aanwezigheid van mijn muziekleraar naast me. Als ik stukken moet voorspelen heb ik er moeite mee om in de flow te komen. Sinds kort ben ik me ervan bewust dat het wellicht te maken heeft met mijn hoogsensitiviteit.’

Complimenten werken niet altijd

Coach Thea Adema zegt over faalangst bij kinderen: ‘Als je vroeg in je leven al het beeld van jezelf krijgt dat je verlegen bent of nu eenmaal niet zo’n feestbeest bent, stopt je ontwikkeling op dat gebied. Het kan de rest van je leven beïnvloeden. Je zou denken dat het helpt als ouders hun kinderen veel complimenten geven: ‘Je bent zo’n geweldig kind’. Maar op het moment dat het kind veel van dat soort dingen hoort, kan het alleen nog maar falen’. Het geven van complimenten kan faalangst dus juist in de hand werken, omdat diegene het gevoel heeft dat de verwachtingen wel erg hoog liggen. 

Negatieve overtuigingen leiden tot faalangst

Rosanne van Kaathoven, kinderpsycholoog, zegt over faalangst: ‘Eén van de dingen die we doen bij het leren omgaan met faalangst, is het onderzoeken van denkfouten die iemand kan maken. Dit zijn overtuigingen die faalangst in de hand kunnen werken. Dit zijn vier voorbeelden daarvan:

De lat te hoog leggen Sommige mensen leggen op voorhand de lat zo hoog, dat ze eigenlijk niets anders kunnen doen dan falen. We gaan dan kijken wat meer realistische doelen zijn, wat meer haalbaar is. Zo boek je succeservaringen en krijg je meer zelfvertrouwen.

Gedachtenlezen Dit komt vooral voor bij mensen die angstig zijn in sociale situaties. Je denkt te weten wat anderen denken. Je leest bijvoorbeeld gezichtsuitdrukkingen en verbindt daar conclusies aan. Maar je kunt nooit zeker weten wat een ander denkt, dat weet je pas als je het gevraagd of gecheckt hebt bij de ander. Dat gaan we testen: echt navragen bij de ander of de gedachte wel klopt.

Negatieve dingen enorm uitvergroten Ook al gebeuren er positieve dingen, als er iets negatiefs gebeurt, heeft dat veel impact op je. De gebeurtenis krijgt onevenredig veel gewicht. We gaan dan proberen in te zien dat het evenwicht zoek is en de impact ervan te verkleinen. We gaan leren te kijken zonder vergrootglas, om dingen in perspectief te zien en op werkelijke waarde te schatten.

Het niet willen zien van positieve dingen Wanneer je een negatieve overtuiging hebt, ben je geneigd om alleen maar negatieve bewijzen te zien die jouw overtuiging bevestigen. Op die manier blijft het in stand. Tegenbewijzen zie je gewoon niet, die zie je over het hoofd. Je selectieve waarneming kun je leren doorbreken door ook de focus te leggen op positieve dingen, waardoor de negatieve overtuiging ontkrachtigd wordt.

Meer lezen?