De definitie van hoogsensitiviteit

Het is best lastig om in een paar woorden uit te leggen wat hoogsensitiviteit precies is. Dat je gevoelig bent voor prikkels is niet het enige criterium, maar ook dat je ze diepgaand verwerkt en er intens op kunt reageren.

Als we het hebben over hoogsensitiviteit, denken we al snel aan overprikkeling. Het werken in een kantoortuin, grote groepen mensen, geluiden die anderen niet eens waarnemen: de HSP houdt er niet van. Omdat hij zo gevoelig is voor allerlei prikkels, kan het snel teveel zijn en hoogsensitieve mensen schieten sneller in de stress. Maar de prikkelgevoeligheid is slechts een onderdeel van het verschijnsel hoogsensitiviteit. Als je een flinke kater hebt of richting overspannenheid gaat, kun je ook gevoelig zijn voor bijvoorbeeld geluid en licht. Je kunt dus niet zeggen dat mensen die snel overprikkeld zijn, altijd hoogsensitief zijn. Maar wat is dan de definitie van hoogsensitiviteit?

Bestaat het wel echt?

Daarnaast vragen veel mensen zich af, of hoogsensitiviteit wel echt bestaat of dat het een hype is. Dit komt mede doordat hoogsensitiviteit in de alternatieve geneeswijze-hoek wordt omarmd. Het zou er een zweverig imago van hebben gekregen. Maar ook in de wetenschappelijke hoek wordt hoogsensitiviteit als een fenomeen beschouwd en verder onderzocht. In de Volkskrant stelt Judith Homberg, neurobioloog aan het Radboud­umc: ‘Ja, hoogsensitiviteit bestaat echt’. Meerdere wetenschappelijk onderzoekers doen onderzoek naar dit verschijnsel, en het blijkt dat de hersenen van hoogsensitieve mensen anders in elkaar zitten dan die van niet-hoogsensitieve mensen.

Gevoeligheid voor prikkels

De algemene definitie van hoogsensitiviteit is: gevoeligheid voor prikkels en diepgaande verwerking ervan. Dit geldt voor externe prikkels, zoals geur, temperatuur, geluid, maar ook voor emotionele prikkels: hoe voelt iemand anders zich, hoe is de sfeer in een groep, welke emoties spelen er? Verder let de hoogsensitieve mens erg op details in de omgeving. 
De diepgaande verwerking houdt in, dat HSP’s eerst gaan bekijken wat er aan de hand is voordat ze actie gaan ondernemen. Daarbij is opvallend dat ze het belang van anderen vaak belangrijker vinden dan hun eigen belang. Als er een nieuwe situatie is, zal een hoogsensitief persoon eerst alles in kaart willen brengen en de beste reactie erop bedenken. Daardoor zal een HSP niet ad-rem reageren, maar later wel met een doordachte oplossing komen. 
Dit alles zorgt ervoor dat hoogsensitieve mensen creatief zijn, empathisch, gewetensvol en een goede intuïtie hebben. 

Intense reactie op de situatie

Sociaal-wetenschappelijk onderzoeker Esther Bergsma heeft nog een derde punt toegevoegd aan de definitie van hoogsensitiviteit. Dus niet alleen gevoeligheid voor prikkels en een diepgaande verwerking ervan, maar ook: dat je een intense reactie op de situatie vertoont. Dat kan zowel positief als negatief zijn. Zo kan het gebeuren dat er een situatie is, waar een niet-HSP een neutraal gevoel bij heeft. Een hoogsensitief mens kan het juist als heel fijn of heel stressvol ervaren. Daar kan veel verschil tussen zitten, en dat kan ook leiden tot onbegrip voor de ander. 

Ben jij hoogsensitief?

Het is vaak nog niet zo gemakkelijk om vast te stellen of iemand hoogsensitief is of niet. Professor Elke van Hoof: ‘Op basis van wat we zien, kunnen we maar moeilijk het onderscheid maken tussen HSP’s en niet-HSP’s. Hoogsensitiviteit kan zich op verschillende manieren uiten.’
De meest gangbare manier om te kijken of je hoogsensitief bent, is door de HSP test te doen, bijvoorbeeld deze op hoogsensitief.nl. Volgens Elke van Hoof zijn deze testen niet afdoende en zou hier een diepte-interview door een psycholoog op moeten volgen om een juiste inschatting te kunnen maken. 

Omdat het niet om een aandoening gaat, maar een karaktereigenschap, kun je je afvragen waarom het zo belangrijk is om te weten of je echt hoogsensitief bent. Coach Mieke de Maaré zegt hierover op haar website: ‘Misschien vraag je je af of je hoogsensitief bent. Naar mijn idee is er geen harde scheiding aan te geven tussen wel of niet hooggevoelig. Wat ik zinvoller vind is het volgende: als jij je in hooggevoeligheid herkent, en dit referentiekader helpt je om je leven beter, gezonder en prettiger vorm te geven: gebruik het dan!’
Psychologe Elaine Aron zegt hierover: ‘Het komt voor dat hoogsensitieve mensen een diagnose van een psychische ziekte krijgen, terwijl ze helemaal niet aan een stoornis lijden. Maar het gebeurt ook dat hoogsensitieve mensen psychisch ziek worden. En soms wil iemand per se geloven dat zijn enige probleem hooggevoeligheid is, terwijl hij een heel ander probleem heeft en helemaal niet hoogsensitief is.’

Elaine Arons definitie van hoogsensitiviteit

Psycholoog dr. Elaine Aron: ‘Hoogsensitieve personen zijn mensen die geboren zijn met de neiging veel dingen op te merken in hun omgeving en diep te reflecteren alvorens te handelen. Dit in vergelijking met degenen die minder opmerken en sneller impulsief handelen.’ Elaine Aron heeft een definitie van hoogsensitiviteit die wordt samengevat met de letters D.O.E.S.

De D staat voor diepgaande verwerking. Dit is het meest belangrijke kenmerk van hoogsensitiviteit. 
De O staat voor overprikkelbaarheid: dat je snel overprikkeld kunt raken van alles wat er om je heen gebeurt. 
De E staat voor emotionele reactiviteit: reageren met heftige emoties, maar ook voor empathie: het inlevingsvermogen. 
De S staat voor subtiele details waarnemen.

Om erachter te komen of je echt hoogsensitief bent, is het belangrijk om terug te gaan in je geschiedenis. Je bekijkt bepaalde gebeurtenissen en je eigen reactie daarop. Zo kun je uitsluiten dat de reacties die je wellicht op dit moment hebt, niet door hoogsensitiviteit komen maar door iets anders.

Meer lezen?