Gevoelig in de klas

Lonneke Tack is kleuterjuf en trainer van ouders en leerkrachten over hooggevoeligheid. Als hoogsensitieve kinderen goed begeleid worden, kunnen ze floreren en hun goede eigenschappen ontwikkelen. Ze beschrijft haar persoonlijke ervaringen hiermee.

 Ik zie mezelf nog zo naast mijn kleuterjuf staan, voor het raam, zwaaiend naar mijn moeder. Ik voel nog de verbinding met mijn juf, we hadden allebei een tuinbroek aan. Ik vond het fijn bij haar in de klas, zij was mijn baken, in een klas die voor mij soms aanvoelde als een woeste zee. Ik weet nog goed, dat ik vaak naast de juf ging zitten, omdat ik haar veiligheid nodig had. Nu besef ik dat ik ook aanvoelde dat zij vaak verdrietig was en ik wilde mijn juf met mijn nabijheid troosten. Toen ik die kleuter was, riep ik al: ‘Later word ik ook juf, net als mijn juf!’ En nu ruim 35 jaar later, kan ik zeggen, dat ik het toen al bij het rechte eind had, want ik sta al ruim 20 jaar voor de klas.

Graag de harmonie bewaren

Wat ik echter pas enkele jaren geleden ontdekte, is dat ik al vanaf die kleutertijd niet alleen door het leven ging als een geboren kleuterjuf, ik ging toen ook al door het leven als een zeer gevoelig meisje en nu als hooggevoelige volwassene. Met mijn extra gevoelige voelsprieten, pikte ik alles op wat er in mijn omgeving gebeurde, was ik enorm gevoelig voor sfeer en de emoties van andere mensen om mij heen. Mijn gevoeligheid zorgde er ook voor dat ik heel creatief was, lief en begaan met anderen en ik deed altijd enorm (teveel) mijn best voor alles en was behoorlijk faalangstig. Het zorgde er ook voor, dat ik soms echt doodmoe was na een dag school, veel piekerde en alles deed om de harmonie waar dan ook te bewaren. 

Kanaries in de mijn

Na al die jaren tot aan mijn volwassenheid, waarin ik leerde om met mijn gevoeligheid om te gaan, stuitte ik tijdens een studiereis naar Canada enkele jaren geleden op een prachtig artikel: Canary Child. Daar stond in beschreven dat kanaries in mijnen werden ingezet, om de mijnwerkers te beschermen bij gevaar. Kanaries lieten namelijk heel stressvol gedrag zien als er iets in de mijn niet klopte, bijvoorbeeld als er instortingsgevaar was. Door de kanaries heel nauwgezet in de gaten te houden, konden de mijnwerkers voorkomen dat ze omkwamen in de mijn. Gevoelige kinderen werden in dit verhaal vergeleken met kanaries, want ook zij hebben extra voelsprieten voor alles wat er om hen heen gebeurt. Dit artikel raakte mij zo diep, omdat ik besefte: ik was en ben zo’n kanariekind.
Ik ben toen alles gaan lezen wat los en vastzit over hooggevoeligheid en volgde mooie trainingen, waaronder de training Present Child; waarbij ik spiegelgedrag van kinderen heb leren vertalen en analyseren. Mijn opgedane kennis en ervaringen wil ik met zoveel mogelijk ouders, leerkrachten en andere opvoeders delen. Want als je weet hoe je met deze club van kanaries om moet gaan, dan maak je hét verschil voor niet alleen hen, maar voor álle kinderen uit jouw groep of binnen je gezin. 

De sensitieve kinderen zijn de eersten die het doorhebben als het niet goed gaat met jou of een ander kind

Hoogsensitief in de klas

In elke klas zitten namelijk wel enkele hooggevoelige kinderen: één op de vijf kinderen heeft extra voelsprieten. Daarvan kunnen wij als volwassenen, als we heel goed kijken en luisteren, veel leren. Zij zijn de eersten die het doorhebben als het niet goed gaat met jou of met een ander kind, zij zijn de eersten die aangeven dat het geluid van het digibord te hard staat. Zij komen als eerste in opstand als er iets gebeurt, dat niet rechtvaardig is. Van de hooggevoelige kinderen in je groep, combineren een aantal daarvan hun gevoeligheid ook nog eens met een sterke wil: dan spreek je over hoogstimulatieve kinderen. Die zijn niet alleen erg gevoelig, maar hebben ook een zeer sterke behoefte aan autonomie. 
Krijg je in de klas te maken met een kind dat heftige emoties heeft en heftig gedrag vertoont of zich juist heel erg terugtrekt, kijk dan eerst eens naar alle kenmerken die horen bij hooggevoelige en hoogstimulatieve kinderen. Als jij deze kinderen er op tijd tussenuit pikt, is de kans groot, dat je met de juiste aanpak ervoor kan zorgen dat deze kinderen kunnen floreren in de klas.

‘Ik draag mijn eigen lot’

Elk hooggevoelig kind is net als ieder ander kind uniek en zo is elk gevoelig kind dit op zijn eigen manier. Sommige kinderen zijn, net als ik, met name emotioneel gevoelig: ze voelen veel empathie naar anderen toe. Het gevaar is dat zij het lot van anderen willen gaan dragen. Zij moeten leren dat zij hun eigen lot hebben en dat ieder ander zijn eigen lot moet dragen. Zo was een gevoelig jongetje uit mijn groep intens verdrietig, toen mijn duo-collega haar vader twee jaar geleden verloor. Zo erg, dat hij er ’s nachts niet van kon slapen. Hij vond het zo zielig voor de juf, want wie zou er nu voor haar zorgen? Mijn collega is toen naar school gegaan en zei tegen hem: ‘Jij hebt heel goed aangevoeld, dat ik heel verdrietig ben, het is ook lief dat je een tekening voor mij hebt gemaakt. Nu mag jij je zorgen over mij loslaten, ik kan heel goed voor mezelf zorgen.’ (Met andere woorden: ‘Ik draag mijn eigen lot’). Geef deze kinderen altijd erkenning voor het gevoel dat ze hebben en praat veel met hen over emoties. En bevestig hun opmerkzaamheid voor jouw gevoel als opvoeder. Deze kinderen houd je niet voor de gek met: ‘Het gaat goed, hoor’, terwijl dit helemaal niet zo is. Wees zuiver naar hen toe, want anders kunnen ze enorm aan zichzelf gaan twijfelen. Als ze jou dan maar niet gaan opvrolijken, want dat is absoluut niet hun taak! Je hebt allemaal je eigen plek binnen de familie, de groep of een team. Desnoods visualiseer je dit met het trekken van een cirkel om jezelf heen en om het kind zelf.

In je hoofd zitten

Zo heb je ook gevoelige kinderen die met name intellectueel gevoelig zijn, zij zitten veel in hun hoofd en hebben honger naar informatie en nieuwe dingen leren. Deze hooggevoeligheid komt vaak voor bij hoogbegaafde kinderen. Ze zijn erg leergierig, maar aan de andere kant ook snel faalangstig als ze voor taken komen te staan, waar ze niet in een oogopslag grip op hebben. Zij mogen leren om fouten te maken door stapsgewijze blootstelling aan moeilijkere taken. Deze kinderen zijn ook een ‘kei’ in piekeren. De niet-helpende gedachtes spoken als vernietigende monsters door hun overactieve brein. Deze kinderen mogen leren van jou als leerkracht om deze niet-helpende gedachtes om te zetten in positieve, helpende gedachtes. Zo herhaalde mijn dochter elke dag toen zij nog in groep drie zat de volgende zinnetjes: ‘Ik kan woorden lezen, ik kan zinnen lezen, ik mag fouten lezen, van mijn fouten kan ik leren.’ Dat klonk toch een stuk effectiever en vriendelijker dan de mantra die eerst door haar hoofd spookte: ‘Ik kan niet lezen’.

Huilen op je verjaardag

Kinderen die zintuiglijk gevoelig zijn, kunnen eerder schrikken van harde geluiden, last hebben van kriebelende labels en sokken met naden, fel licht, etc. Zo had ik ooit een jongetje in de klas, dat op zijn vijfde verjaardag in de klas keihard begon te huilen. Het plotselinge en uitbundige gezang van zijn klasgenootjes kon hem niet echt bekoren. Hij liep dan ook geregeld met een geluidsdempende koptelefoon door het klaslokaal, dat met dertig kleuters een paar keer per dag wel door de geluidsbarrière trad. Naarmate hij ouder werd en zelfverzekerder, kon hij ook beter met de geluidsprikkels omgaan en had hij de koptelefoon niet meer nodig. Wees niet bang dat je deze kinderen te veel als de prinses op de erwt gaat behandelen: op het moment dat zij weten dat ze een beroep mogen doen op dingen die even de extra prikkels reduceren, biedt dat uiteindelijk de veiligheid die nodig is, om diezelfde prikkels te doorstaan. Vergelijk het maar met peuters die nog graag hun knuffel nabij hebben, als zij starten op een peuterspeelzaal. Op den duur zijn ze zo gewend, dat ze de knuffel gewoon vergeten. 

Bewegen kan helpen

Kinderen die motorisch gevoelig zijn, bewegen graag en leren vooral door veel te bewegen. Laat deze kinderen dan ook bijvoorbeeld de tafels opdreunen terwijl ze overgooien met een bal. Geef ze eventueel ook iets in handen om te friemelen, de fidgettoy is niet voor niets zo populair onder kinderen. Maak dan wel duidelijke afspraken over het gebruik ervan, want een hele klas met poppende fidgettoys, zorgt dan weer voor een overprikkelde juf. 

Door erkenning te geven aan hun gevoelens en emoties, ook al vind je deze wellicht soms overdreven, haal je de druk van de ketel en komt er ruimte voor herstel

Verbeelding

Mijn dochter is naast emotioneel gevoelig, net als haar moeder, ook beeldend gevoelig. Ze heeft heel veel gevoel voor esthetiek en kan prachtig tekenen. Geef deze kinderen niet een te vast omlijnde (teken)opdracht, want zij maken hun eigen beelden in hun hoofd. Als dit beeld niet strookt met de vast omkaderde opdracht, kunnen zij dit ervaren als falen en het plezier in tekenen verliezen. Deze kinderen vallen ook op als zij gaan lezen. Zij kunnen soms heel iets anders lezen, dan er daadwerkelijk staat. Zij creëren namelijk zelf een beeld in het hoofd, van het eerst gelezen stukje, om het daarna af te maken, met iets wat zij voor ogen zien. Laat deze kinderen goed kijken naar de plaatjes bij de opdracht en stimuleer ze om boeken te lezen, met veel fantasierijke woorden. Hierdoor worden ze meer gedwongen om te lezen wat er staat.  Denk aan ‘Sjakie en de chocoladefabriek’!

Erkenning en begrenzing

Op wat voor manier een kind ook hooggevoelig is, elk (gevoelig) kind heeft (veel) erkenning nodig. Door erkenning te geven aan hun gevoelens en emoties, ook al vind je deze wellicht soms overdreven, haal je de druk van de ketel en komt er ruimte voor herstel. Dit wil niet zeggen, dat je al het gedrag dat hieruit voortkomt, maar moet accepteren. Met name hoogstimulatieve kinderen hebben naast erkenning ook duidelijke grenzen nodig. Je moet wel altijd eerst erkenning geven, voordat je een grens aangeeft. Zo had ik enkele jaren geleden een meisje in de klas, dat veel moeite had om afscheid te nemen van haar moeder. Dag in, dag uit kleefde ze met veel wilskracht aan haar moeders been vast. Dit kostte niet alleen haar en haar moeder heel veel energie, het zorgde ook voor een onrustige start van de dag voor de rest van de groep. Ik gaf haar eerst erkenning voor haar gevoel: ‘Je vindt het lastig om afscheid te nemen van mama in de ochtend, hè? Wat heb je nodig, om het makkelijker te maken? Wat kun je zelf anders doen?’ In eerste instantie, bleef ze met haar sterke wil volhouden, dat ze zich gewoon aan mama vast zou blijven houden. Toen gaf ik een duidelijke grens aan: ‘Jij mag iets verzinnen om te gaan doen, wat voor jou en ook voor ons fijn is. Als jij aan je moeder vastkleeft, is dat niet fijn voor haar, voor mij en de andere kinderen. Je moet iets anders verzinnen, wat jou helpt en anderen niet stoort’. Ze koos ervoor om voortaan elke dag een knuffel te pakken bij aankomst in de klas, om met die knuffel in de kring te gaan zitten. Vanaf die dag heeft ze nooit meer als een zuignapje aan haar moeder vastgekleefd in de ochtend, de cirkel was doorbroken. Door haar zelf iets te laten verzinnen, behield ze haar autonomie.

Van faalangst naar veerkracht 

Als je hooggevoelige kinderen echt kunt zien in jouw groep of binnen jouw gezin, als je durft te kijken in de spiegel die zij jou elke dag voorhouden, groeien zij niet alleen uit tot veerkrachtige volwassenen, dan zul je zelf ook groeien! Zij weten en voelen namelijk net als die kanaries in de mijn, wat nodig is om het juiste te doen en soms hebben ze dan net dat ene zetje nodig van jou… Ik bof zelf nog elke dag enorm met mijn lieve, gevoelige en sterke moeder. Door haar ben ik van een faalangstig meisje opgegroeid tot een veerkrachtige vrouw en daar ben ik haar nog elke dag heel erg dankbaar voor!
Vanuit mijn praktijk De Taalgever coach ik ouders en leerkrachten, met betrekking tot hooggevoeligheid. Dit zie ik als mijn missie, want voelen, dát is wat de wereld nu misschien wel meer dan ooit nodig heeft!

Meer lezen?